اگر والدین یا معلم کودکان بیش فعال هستید و نمی‌دانید باید چگونه با آنها کنار بیایید، این مقاله کاملا مخصوص شماست. در ابتدای این مقاله شما را با دنیای کودکان بیش فعال آشنا خواهیم کرد و سپس چند تکنیک و تمرین آسان برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال، به شما آموزش خواهیم داد، پس تا پایان همراه ما بمانید.
کودکان بیش فعال را بهتر بشناسید
برای آن که بتوانید به افزایش تمرکز کودکان بیش فعال کمک کنید، پیش از هر چیز باید بتوانید آنها را به خوبی بشناسید. دنیای این کودکان حواس پرتی‌های بیشتری دارد. درست مثل این است که در یک بازی ویدیویی قرار داشته باشید و از هر طرف عوامل مختلف به سمت شما می‌آیند. برای کودکان بیش فعال، هر چیزی مانند یک صدا، یک بو، یک تصویر و… می‌تواند یک حواس پرتی به حساب بیاید.
استفاده درست و به جا از قدرت حافظه، تمرکز، پردازش اطلاعات و پیروی از دستورالعمل‌ها برای چنین کودکانی دشوار خواهد بود. قطعا خود شما نیز به عنوان والدین یا معلم چنین کودکانی، متوجه شده‌اید که وادار کردن کودک به انجام کارهایی مانند تکالیف مدرسه، مرتب کردن اتاق و.. چقدر کار سخت و طاقت فرسایی است.
با وجود آن که سال‌های زیادی عقیده بر آن بود که سلول‌های مغزی ما ثابت هستند و نمی‌توانیم سلول‌های جدید ایجاد کنیم یا تغییراتی در سلول‌های خود بدهیم، اما امروزه دانشمندان علوم اعصاب متوجه شدند که نوروپلاستیسیته می‌تواند باعث ایجاد سلول‌های جدید شود و یا عملکرد سلول‌های موجود را بهبود دهد. همچنین مشخص شده است که تمرینات شناختی، تغییرات مثبتی در نحوه کارکرد مغز ایجاد خواهد کرد. تمام این نتایج نشان می‌دهد که شما می‌توانید با استفاده از یک سری تمرین خاص به روند افزایش تمرکز کودک خود کمک کنید.
بیشتر بخوانید: تمرکز چیست؟ چگونه می‌توانیم تمرکز را بالا ببریم؟
تمرین برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال
برای آن که بتوانیم عضلات خود را تقویت کنیم از تمرین‌های ورزشی استقامتی و قدرتی کمک می‌گیریم، مگر نه؟ مغز نیز به کمک تمرین‌های مخصوص به خودش می‌تواند تقویت شود و توانایی‌هایی همچون تمرکز، مدیریت و پردازش احساسات را بالا ببرد. در این بخش چند تمرین و تکنیک به شما یاد می‌دهیم تا به کمک آنها بتوانید به افزایش تمرکز کودکان بیش فعال کمک کنید:
نکته: تمرین‌ها و تکنیک‌هایی که در ادامه معرفی می‌شوند به هیچ عنوان نمی‌توانند جایگزین روش‌های درمان تخصصی باشند. اما می‌توان با انجام دادن آنها در کنار سایر روش‌های درمان، تاثیر روش‌های درمانی را چند برابر کرد.
1. برقراری ارتباط چشمی با کودک
اگر می‌خواهید کودکتان به شما توجه کند باید در ابتدا سعی کنید توجه او را جلب و حفظ کنید. برقرار کردن ارتباط چشمی با کودکان مبتلا به ADHD در ابتدای کار دشوار خواهد بود، اما با تمرین قابل دستیابی است. تلاش کنید که هنگام صحبت با کودکتان در مقابل او بایستید و به چشمان او نگاه کنید و از او بخواهید که به چشمان شما نگاه کند. برای راحت‌تر شدن این کار از کودکتان بخواهید که وسایلی که در دست دارد را زمین بگذارد و در حقیقت هر چیزی که حواس او را پرت خواهد کرد را از او دور نگه دارید تا تمام حواس او به شما باشد.
2. اعلام مرحله به مرحله دستورالعمل‌ها
با دستورالعمل‌های ساده و کوتاه شروع کنید. به عنوان مثال به کودک خود بگویید: “تلویزیون را خاموش کن” زمانی که کودکتان این کار را انجام داد و مهارت گوش دادن و انجام دادن را آموخت، دستورالعمل را سخت‌تر کنید. به عنوان مثال به او بگویید: “تلویزیون را خاموش کن و دندان‌هایت را مسواک بزن”. بار بعدی به او بگویید: “تلویزیون را خاموش کن، دندان‌هایت را مسواک بزن و لباس خوابت را بپوش”. زمانی که کودکتان توانست به مدت 5 یا 10 دقیقه یا بیشتر تمرکز خود را حفظ کرده و کارها را انجام دهد، پاداشی به او دهید و او را تشویق کنید و به مرور، زمان را افزایش دهید.
3. بخش بندی کردن وظایف کودکان
وظایف و تکالیف کوتاه به خوبی با دامنه توجه چنین کودکانی سازگاری دارد. به همین دلیل بهترین کار این است که وظایف بزرگ را به تکالیف کوچک‌تر تقسیم کنید تا بهتر بتوانند آنها را مدیریت کنند. کودکان را وادار نکنید تا تمام کارهای خود را در یک زمان انجام دهند. برای آنها برنامه‌ای ترتیب دهید تا بدون آن که احساس فشار کنند کارهای خود را با فاصله انجام دهند.
بیشتر بخوانید: تکنیک تمرکز پومودورو چیست و چگونه کار می‌کند؟
4. جذاب کردن وظایف برای کودکان
زمانی می‌توان توجه را در افراد مبتلا به ADHD در تمام سنین حفظ کرد، که تکالیف و مسئولیت‌ها برای آنها جالب و معنادار باشد. قطعا قبلا متوجه شده‌اید زمانی که کاری برای کودکتان کسل کننده است به سختی آن کار را انجام خواهد داد و حفظ تمرکز برای او دشوار است. به همین دلیل باید تلاش کنید تا کارها، مطالب و وظایف را به نحوی به کودکتان ارائه دهید که ارتباطی با علایق او پیدا کند. به عنوان مثال اگر از بیسکوییت خوشش می‌آید، می‌توانید هنگام حل کردن هر سوال ریاضی، تکه‌ای بیسکوییت به او بدهید.
5. ایجاد فضای کاری مناسب
برای کودک خود فضایی ساختاریافته و بدون هیچ گونه حواس پرتی ایجاد کنید تا بتواند تکالیف و وظایف مهم خود را در آن محیط انجام دهد. دور کردن هر نوع عامل حواس پرتی مانند اسباب بازی، تلویزیون و دستگاه‌های بازی می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در افزایش تمرکز و توجه کودک شما داشته باشد.
به همین دلیل معمولا این کودکان در مدرسه عملکرد بهتری دارند، زیرا موارد کمتری برای پرت کردن حواس آنها در کلاس درس وجود دارد. بهتر است با معلم کودک خود صحبت کنید تا فرزندتان را در نیمکت‌های اول قرار دهد و توجه بیشتری نسبت به او داشته باشد تا هر زمان که حواس او پرت شد با یک تذکر ساده یا لمس دست یا سر او، توجه او را به سمت کلاس جلب کند.
6. تمرین یادگیری فعال با کودک
هر چقدر فرآیند گوش دادن و مطالعه به صورت فعال انجام شود، کودکان بهتر می‌توانند تمرکز خود را حفظ کرده و حواسشان را جمع کنند. به کودک بگویید هر گاه چیزی را متوجه نشد درباره آن سوال بپرسد و سعی کنید بعد از اینکه از مدرسه به خانه باز می‌گردد، درس‌ها را با او مرور کنید. از معلم او نیز بخواهید تا فرزندتان را در بحث‌های کلاسی شرکت دهد.
بیشتر بخوانید: دلایل استرس دانش آموزان
7. اختصاص زمان‌هایی برای استراحت
یکی از بزرگ‌ترین دشمنان تمرکز و توجه، احساس خستگی ذهنی و کسالت است. در این بین کودکان مبتلا به ADHD بیش از دیگران خسته می‌شوند، به همین دلیل باید در بین کار و فعالیت‌های خود، استراحت مداوم داشته باشند. برای کم کردن فشار کار، استراحت‌های کوتاه در حد 5 دقیقه تا 30 دقیقه، می‌تواند مفید باشد. در زمان استراحت از کودکتان بخواهید تا چند قدم راه برود، آبی بنوشد یا به حیاط رفته و هوای تازه را تنفس کند و نگذارید مشغول کار با تلفن همراه و دیدن تلویزیون و… شود، زیرا این کارها به جای آن که خستگی او را کاهش دهد، باعث خستگی بیشتر او خواهد شد.
8. آموزش دادن خود نظارتی و خودگویی مثبت به کودک
آگاهی می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در تمرکز داشته باشد. به کودکتان کمک کنید تا بفهمد چه چیزهایی حواس او را پرت خواهد کرد و زمانی که در حال انجام کار مهمی است، از این عوامل دوری کند. همچنین به او بگویید که اگر چیزی خارج از کنترل، حواس او را پرت کرد، با خودش تکرار کند که : “به کارم توجه می‌کنم” ، ” تا زمانی که کارم تمام نشده تمام حواسم را روی کارم نگه می‌دارم”. این نوع خودگفتاری مثبت اگر به طور مداوم تکرار شود می‌تواند او را در جهت رسیدن به اهداف و به پایان رساندن کارهایش تشویق کند.
9. تعیین پاداش و ایجاد انگیزه
برای انجام کارها و فعالیت‌های مهم، قرارداد تنظیم کنید و پاداش در نظر بگیرید. فهرستی از قوانین تمرکز داشتن را تهیه کنید و علاوه بر آن که خودتان و کودکتان آن را امضا می‌کنید، از معلم کودکتان نیز بخواهید تا او را امضا کند. این قوانین می‌تواند شامل این موارد باشد: قبل از شروع هر کاری صبر کن تا نحوه انجام آن به طور کامل به تو گفته شود، روی کاری که انجام می‌دهی متمرکز باقی بمان و بدون سر و صدا و بازیگوشی کارت را انجام بده، در محل مشخص شده آن کار را انجام بده.
سپس برای هر کاری که کودکتان باید انجام دهد، زمان حدودی را تخمین بزنید و هر گاه که توانست با توجه به قوانین تعیین شده کار را در زمان مشخص انجام دهد، به او پاداش دهید. این روش یکی از موثرترین روش‌ها برای افزایش انگیزه کودکان بیش فعال است و آنها را به رقابت وادار می‌کند.
10. بازی سکه برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال
این بازی برای والدین یک بازی محبوب است زیرا به بهبود عملکرد حافظه و افزایش قدرت توجه و تمرکز کمک می‌کند. علاوه به بر این به دلیل سریع و سرگرم کننده بودن این بازی، کودکان نیز آن را دوست دارند و از انجام آن لذت می‌برند. برای انجام این بازی کافی است سکه‌هایی با ظاهر متفاوت تهیه کنید و آنها را با نظم و ترتیب خاصی مانند یک الگو در کنار یکدیگر بچینید.
از فرزندتان بخواهید تا به سکه‌های چیده شده با دقت نگاه کند. سپس روی سکه‌ها را با یک مقوا بپوشانید و یک تایمر تنظیم کنید و از آنها بخواهید تا با سکه‌های باقی مانده همان الگو را بسازند. زمانی که کارشان تمام شد تایمر را متوقف کنید و مقوا را بردارید. الگو را چک کنید، درست یا غلط بودن الگو و مدت زمان را یادداشت کنید. اگر الگو را اشتباه چیده بود از او بخواهید تا دوباره الگو را کامل کند.
این روند را می‌تواند آن قدر تکرار کنید تا او بتواند الگو را کامل کند. پس از آن می‌توانید الگوهای جدیدی ایجاد کنید و سختی بازی را بالاتر ببرید. در طول مدت این بازی خواهید دید که هر چه کودکتان بیشتر بازی می‌کند، تمرکز و توجه او افزایش پیدا می‌کند.
11. تکنیک بهبود ارتباطات عصبی بین ذهن و بدن
برای آن که خودکنترلی و ارتباطات عصبی کودک خود را بهبود بخشید، می‌توانید یک تکنیک ساده را امتحان کنید. به عنوان مثال می‌توانید از کودک خود بخواهید که روی یک صندلی بدون حرکت بنشیند و سپس مدت زمانی را که تاب می‌آورد یادداشت نمایید. این تمرین را با فواصل زمانی و به صورت مکرر تکرار کنید تا پس از چند هفته شاهد بهبود یافتن صبر و تمرکز کودک خود شوید.
12. حل کردن جدول کلمات متقاطع و پازل تصویر
بازی‌های ساده‌ای وجود دارند که می‌توانند برای کودکان مبتلا به ADHD یا بیش فعال، بسیار تاثیرگذار باشند. استفاده از جدول کلمات متقاطع، می‌تواند توانایی توجه به کلمات و توالی را بهبود دهد. همچنین اگر سن کودکتان کم است و هنوز مهارت خواندن و نوشتن را بلد نیست، استفاده از پاز‌ل‌های تصویری انتخاب مناسبی است. خصوصا پازل‌هایی که کودکان باید در آنها به دنبال اشتباه یا شیء خاصی بگردند می‌تواند به شدت تمرکز و توجه آنها را افزایش دهد.
13. بازی‌های مبتنی بر داستان
برای انجام این بازی هم خودتان می‌توانید یک داستان تعریف کنید و هم می‌توانید از یک کتاب داستان کمک بگیرید. یک داستان کوتاه برای کودکتان تعریف کنید و از او سوال‌هایی در ارتباط با داستان بپرسید، همچنین می‌توانید بخشی از داستان را برای او تعریف کنید و از او بخواهید که ادامه داستان را حدس بزند. سعی کنید در ارتباط با چیزی که می‌گوید نظر خودتان را بگویید و بحث با کودک را ادامه دهید.
این نوع بازی می‌تواند روی قوی‌تر کردن حافظه کاری و تمرکز کودکان بیش فعال تاثیر بگذارد و علاوه بر آن به توسعه منطق و حس شوخ طبعی آنها نیز کمک خواهد کرد.
14. بازی ماز یا هزارتو
انواع بازی ماز یا هزارتو متناسب با سن فرزند خود را می‌توانید از طریق اینترنت پیدا کنید. استفاده از سایت KrazyDad Mazes نیز گزینه مناسبی است و می‌توانید از بازی‌های سطح بندی شده استفاده کنید و روند خود را ارزیابی نمایید. این بازی هیجان انگیز می‌تواند به افزایش تمرکز، توانایی برنامه ریزی، افزایش سرعت پردازش و به بهبود بینایی-حرکتی کمک کند.
15. استفاده از داروی مناسب
یکی از راه‌های موثر برای بهبود بخشیدن به قدرت تمرکز و توجه در کودکان مبتلا به بیش فعالی، استفاده از دارو با دوز مناسب است. گاهی اوقات حواس پرتی بیش از حد، به دلایل بیولوژیکی اتفاق می‌افتد و نشانه کم مسئولیتی یا کمبود تلاش نیست. چنین افرادی نمی‌توانند از طریق روش‌های مدیریت رفتاری این مشکل را حل کنند و بهترین گزینه برای آنها استفاده از داروهای تجویز شده توسط پزشک خواهد بود.
افراد مبتلا به ADHD سطح دوپامین پایینی دارند. این ماده مسئول انتقال سیگنال‌ها بین سلول‌های مغزی است. زمانی که دوپامین کم باشد، شروع به کار، برنامه ریزی، پیگیری کارها و به خاطر سپردن اطلاعات را در درازمدت دشوار خواهد کرد. به همین دلیل اکثر داروهای بیش فعالی روی افزایش سطح دوپامین تاثیر می‌گذارند.
کلام آخر
در این مقاله 15 تمرین برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال به شما ارائه دادیم، امیدواریم آنها را امتحان کرده و به نتایج خوبی دست پیدا کنید. اگر سوال یا تجربه‌ای در این مورد دارید می‌توانید با ما درمیان بگذارید.
منابع: